Kamienica u zbiegu ulic Piekary i Kopernika jest jedną z czterech lokalizacji, które uznawano w przeszłości za miejsce urodzin Astronoma. Dziś wiadomo, że była to pomyłka. Pozostaje jednak faktem, że właśnie ten dom przez ponad dwa stulecia kojarzono z Kopernikiem.
W Toruniu pamięć o miejscu, w którym urodził się i wychował Astronom, zaniknęła już kilkadziesiąt lat po jego śmierci. Pytania o dom rodzinny Kopernika i hipotezy na temat jego lokalizacji pojawiły się na przełomie XVII i XVIII wieku wraz ze wzrostem zainteresowania osobą uczonego.
Toruński historyk Jakub Henryk Zernecke w wydanej w 1711 roku kronice podał jako pierwszy, że Mikołaj Kopernik urodził się w domu narożnym koło Bramy Starotoruńskiej. Inny uczony torunianin, Samuel Luter Geret, zamieścił w kalendarzu na rok 1761 informację, że Astronom przyszedł na świat właśnie w domu położonym przy rogu dzisiejszych ulic Piekary i Kopernika (odcinek dawnej ulicy Starotoruńskiej), noszącym wówczas numer hipoteczny 168 (obecnie adres Kopernika 40). Wersja ta przyjęta została za obowiązującą, pomimo tego, iż ani Zernecke, ani Geret nie przedstawili żadnych dowodów potwierdzających związków tej lokalizacji z rodziną Koperników.
„Dom Kopernika” w ciągu XVIII i XIX wieku odwiedziło wiele wybitnych osobistości, którym pokazywano rzekomy pokój narodzin przyszłego astronoma oraz przedmioty udające pamiątki po rodzinie Koperników. O swej wizycie w tym miejscu w 1778 roku wspominał znany podróżnik angielski William Wraxall. W czasach Księstwa Warszawskiego komendant Torunia generał Stanisław Woyczyński polecił nawet uroczyście wyjąć z tego domu cegłę, którą na prośbę ks. Izabelli Czartoryskiej przesłano do świątyni Sybilli w Puławach – pierwszego polskiego muzeum. Tę samą kamienicę rajcy toruńscy wskazali jako miejsce urodzin Kopernika cesarzowi Francuzów Napoleonowi Bonaparte podczas jego wizyty w Toruniu w 1812 roku. Oglądał ją również w 1825 roku młody Fryderyk Chopin, który w liście do swego kolegi Jana Matuszyńskiego pozostawił żartobliwą relację z tych odwiedzin:
"Cóżeś widział w Puławach? Widziałeś część tylko małą tego, na co moje oczy w całości spoglądały. Wszakżeś widział w Sybilli cegiełkę wyjętą z domu Kopernika, z miejsca jego urodzenia? a ja widziałem cały ten dom, całe to miejsce, lubo teraz nieco sprofanowane. Wystaw sobie, Kochany Jasiu, w owym kącie w tym pokoju, gdzie ten sławny astronom życiem udarowany został, stoi łóżko jakiegoś Niemca, który pewno, objadłszy się kartofli, nieraz dość częste puszcza zefiry, a po owych cegłach z których jedną z wielkimi ceremoniami do Puław posłano nie jedna łazi pluskiewka. Tak to mój bracie Niemiec nic nie zważa kto w tym domu mieszkał; dopuszcza się tego na całą ścianę czego by Xiężna Czartoryska na jedną nie zrobiła cegiełkę.”
Dom przy obecnej ulicy Kopernika 40 i jego bezpośrednie sąsiedztwo stały się miejscem symbolicznego upamiętniania Astronoma. Przed kamienicą już w XVIII wieku ustawiono studzienkę ozdobioną motywami nazwiązującymi do astronomicznych zainteresowań Kopernika. Inne ujęcie wody, usytuowane w podwórzu budynku, przez cały XIX wiek nazywano nawet „Studnią Kopernika”. Z kolei w 1871 roku z funduszów towarzystwa naukowego Coppernicus-Verein wmurowano w ścianie domu nr 40 tablicę informującą, że urodził się tu Mikołaj Kopernik. Tablica ta przetrwała do drugiej wojny światowej, kiedy to została wywieziona z Torunia i zaginęła.
Kamienica pod nr 40 była powszechnie uznawana za miejsce urodzin astronoma aż do 1881 roku. To właśnie wtedy Georg Bender, ówczesny burmistrz miasta, odnalazł dokument z 1449 roku, na podstawie którego dowiódł, że rodzina Koperników w ogóle nie mieszkała w tej lokalizacji. Badacz wskazał jednocześnie inny adres – przy ul. Św. Anny (dziś ul. Kopernika 17) - który uznał za dom rodzinny Kopernika.
Dziś wiemy na pewno, że ani dom przy ul. Kopernika 40 ani kamienica przy ul. Kopernika 17 nie były świadkami urodzin Astronoma. Oba pozostają jednak miejscami związanymi z kultywowaniem pamięci o wielkim torunianinie.
Obrazy