Pomnik autorstwa Józefa Kopczyńskiego to jedna z kilku realizacji rzeźbiarskich, które powstały w przestrzeni miejskiej Torunia w związku z obchodzoną w 1973 roku 500. rocznicą urodzin Mikołaja Kopernika.
Rzeźba, umiejscowiona na skwerze przy placu Rapackiego w Toruniu, ukazuje Słońce z symbolicznym ujęciem orbity Ziemi, przedstawionej wraz Księżycem. Średnica dzieła wynosi 1,6 m. Całość odlana została w brązie i waży około dwie tony. Kompozycja posadowiona jest na granitowym cokole, na którym wyryto napis „Sol omnia regit” (Słońce rządzi wszystkim).
Powstanie pomnika było pokłosiem pleneru rzeźbiarskiego pod nazwą „Propozycje dla Torunia”, który odbył się w Toruniu w 1971 roku. Ambitne początki tego artystycznego przedsięwzięcia wiązały się z inicjatywą upamiętnienia Mikołaja Kopernika w przestrzeni Torunia przy okazji jubileuszu 500-lecia urodzin uczonego. Już w 1968 r. zorganizowano sympozjum artystów, historyków sztuki i krytyków sztuki poświęcone tej kwestii. Postulowano na nim przeprowadzenie otwartego konkurs na nowy pomnik – kompozycję przestrzenną dla Torunia, którego projekt miał być wyłoniony w ramach współzawodnictwa dużej grupy artystów rzeźbiarzy. Do konkursu ostatecznie nie doszło, a budowy nowego pomnika całkowicie zaniechano. Udało się jednak zrealizować inny pomysł, którym był zorganizowany w lipcu 1971 roku duży plener rzeźbiarski „Propozycje dla Torunia”. Jego celem było stworzenie nie jednej, lecz co najmniej kilku kompozycji i rzeźb plenerowych, które miały prezentować symboliczne i uniwersalne ujęcie idei myśli kopernikańskiej na styku starej architektury z nową, z zamiarem wywołania niecodziennych efektów przestrzennych. Sprawa lokalizacji poszczególnych projektów nie była ostatecznie rozstrzygnięta, ale odrzucone zostały koncepcje wprowadzenia rzeźb w obszar zabytkowego śródmieścia. Koniec końców, w efekcie różnych niesprzyjających okoliczności, trwałym rezultatem pleneru okazały się tylko dwie rzeźby, czyli Helios Kopczyńskiego i Gnomon Eweliny Szczech-Siwickiej i Henryka Siwickiego.
Lokalizacja rzeźby Helios na pl. Rapackiego, na osi wschód-zachód między Łukiem Cezara a ul. Chopina, doskonale wpisała się w tę cześć Torunia. W wyniku wcześniejszych decyzji urbanistycznych związanych z tym fragmentem miasta, tj. wykonaniem przebicia kamienicy przy ul. Piekary 37 w 1915 roku i jego późniejszym poszerzeniem, a także wyburzeniem domów od strony ul. Fosa Staromiejska, Stare Miasto otworzyło się na Bydgoskie Przedmieście. Ustawienie rzeźby Kopczyńskiego dokładnie na linii wspomnianej osi widokowej i komunikacyjnej dało interesujący efekt. Mała, nowoczesna forma rzeźbiarska świetnie wpasowała się w duże założenie architektoniczne stworzone przez dawnych budowniczych średniowiecznego miasta i pruskiego „ringu”.
Autor pomnika, Józef Kopczyński, urodził się w 1930 roku w Żninie. Był absolwentem i wykładowcą Wydziału Rzeźby w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu. Równolegle z pracą dydaktyczną przygotowywał realizacje artystyczne w różnych miejscach w Polsce. W swoim dorobku miał m.in.: pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego w Gnieźnie, fontannę w Parku Marcinkowskiego w Poznaniu oraz ołtarz w kościele oo. Dominikanów w Poznaniu. Związki Kopczyńskiego z Toruniem ograniczyły się właściwie tylko do pomnika Helios. Rzeźbiarz miał jednak jeszcze jeden epizod związany z samą postacią Mikołaja Kopernika. Otóż w 1971 roku wraz z zespołem wystartował w konkursie na pomnik astronoma we Fromborku. Niestety, jego projekt otrzymał „tylko” III nagrodę, w związku z czym nie doczekał się realizacji. Artysta całe swoje życie związał z Poznaniem, gdzie zmarł w 2006 roku i został pochowany w Alei Zasłużonych cmentarza na poznańskim Miłostowie.
Obrazy
