Obserwatorium astronomiczne UMK w Piwnicach

Piętnaście kilometrów na północ od centrum Torunia, wśród pól wsi Piwnice, znajduje się niezwykła wyspa drzew, obok której umiejscowiona jest ogromna biała czasza przypominająca monstrualną antenę satelitarną. Właśnie tutaj działa od ponad siedmiu dekad Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Piwnicka placówka naukowa jest największym obserwatorium astronomicznym w Polsce. Składa się z części optycznej i radiowej. Pierwszą tworzą umiejscowione w pięknym parku pawilony obserwacyjne z obrotowymi kopułami skrywającymi teleskopy. Jeden z tych instrumentów to największy w Polsce teleskop Schmidta-Cassegraina o średnicy lustra głównego 90 cm, zainstalowany w Piwnicach w 1962 roku. Ten olbrzym (a co dopiero pozostałe, znacznie mniejsze przyrządy będące na wyposażeniu Obserwatorium!) jest oczywiście karzełkiem przy ogromnych współczesnych teleskopach rozlokowanych w wielu miejscach świata, z których toruńscy astronomowie mogą obecnie korzystać w ramach międzynarodowych programów.

Znacznie bardziej istotna dla aktualnie prowadzonych badań astronomicznych jest druga, radioastronomiczna część Obserwatorium. Dominuje nad nią i całą okolicą widoczna z daleka czasza radioteleskopu RT-4 o średnicy 32 metrów. Ten instrument, noszący imię „Kopernik”, nie tylko stanowi powód do dumy toruńskich astronomów, ale również jest największym radioteleskoperm w Polsce i całej Europie Środkowo-Wschodniej. W jego czaszy mógłby się zmieścić przeciętnej wysokości wieżowiec! Co istotne, przy jego pomocy można prowadzić nie tylko „samodzielny” nasłuch nieba, ale także włączać się do synchronicznych obserwacji wraz wieloma innymi antenami w Europie i na świecie prowadzonych w ramach jednej wielkiej sieci. W ten sposób toruńska antena jest częścią wielkiego wirtualnego teleskopu o rozmiarach kontynentalnych.

Piwnickie obserwatorium to jednostka o wspaniałych tradycjach. Założyli je w pierwszych latach istnienia Uniwersytetu Mikołaja Kopernika astronomowie prof. Wilhelmina Iwanowska i prof. Władysław Dziewulski, którzy przed drugą wojną światową pracowali w obserwatorium astronomicznym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Nie jest zatem przypadkiem, że pierwszy pawilon teleskopowy, który został postawiony w Piwnicach, jest wierną kopią takiego samego budynku wzniesionego w okresie międzywojennym w obserwatorium w Wilnie. W jego wnętrzu przechowywany jest astrograf Drapera – teleskop podarowany UMK w 1947 roku przez dyrektora Obserwatorium Harvard College w USA, Harlowa Shapley’a. Ten niezwykły instrument jest prawdziwym skarbem nauki. Gdy trafił do Piwnic, miał już za sobą długi „staż pracy” w służbie nowoczesnej astronomii. Od końca XIX wieku był on bowiem wykorzystywany do wykonywania fotografii widmowych dziesiątek tysięcy gwiazd. Dane z ich analizy stały się podstawą sławnego widmowego Katalogu Drapera, używanego do dzisiaj przez astronomów na całym świecie. Zasłużony teleskop był świadkiem i niejako uczestnikiem narodzin i rozwoju nowej dziedziny nauki – astrofizyki. Wystawę o ludziach zaangażowanych w tę przygodę i owocach ich pracy można obejrzeć odwiedzając pawilon z odrestaurowanym astrografem Drapera, pełniącym obecnie funkcję eksponatu.

Zwiedzanie Obserwatorium warto połączyć ze spacerem po pięknym parku, który powstał dzięki nasadzeniom prowadzonym przez astronomów, w tym samego prof. Dziewulskiego i prof. Iwanowską. W sąsiedztwie pawilonów obserwacyjnych można znaleźć nawet egzotyczne okazy drzew, takie jak metasekwoja i tulipanowiec. Dodatkową atrakcję stanowi model ciał układu słonecznego w skali 1:10 000 000 000 zachowujący oryginalne proporcje ich rozmiarów i wzajemnych odległości. W tej instalacji, która rozciąga się wzdłuż osi wschód-zachód Obserwatorium, Słońce ma wielkość mniej więcej grejpfruta (średnica – 15 cm), a oddalona od niego o ok. 15 m Ziemia nie jest większa od główki od szpilki (ok. 1,5 mm). O ile od Słońca do Ziemi dzieli nas kilkanaście kroków, o tyle by dotrzeć do Jowisza musimy przejść już blisko 80 metrów. Aż 300 metrów dalej znajduje się ostatnie ciało w tej instalacji – Pluton, który od 2006 roku jest uznawany za planetę karłowatą.

Obserwatorium Astronomiczne UMK w Piwnicach to ciekawe miejsce, w którym można poznać historię astronomii i jej współczesne oblicze, a także zdać sobie sprawę z rozmiarów układu słonecznego. Nie brakuje tu również nawiązań do Kopernika. Imię wielkiego astronoma nosi przecież potężny radioteleskop, a inskrypcja z fragmentem dzieła De revolutionibus ozdabia płyciny nad wejściem do głównego gmachu Obserwatorium.

Zwiedzanie Obserwatorium jest możliwe po wcześniejszym skontaktowaniu się z Fundacją Aleksandra Jabłońskiego (http://www.faj.org.pl/zwiedzanie-obserwatorium).

Lokalizacja

Metadane