Popiersie Kopernika w kościele św. Janów
Najstarsze na świecie popiersie Kopernika
W toruńskiej katedrze zobaczyć można popiersie Kopernika z 1766 roku. To najstarsza zachowana do dzisiaj rzeźba przedstawiająca wielkiego astronoma
Popiersie Mikołaja Kopernika jest obecnie elementem wyposażenia tzw. kaplicy kopernikańskiej, zlokalizowanej w południowej nawie bazyliki katedralnej pw. Św. Janów – świątyni, która w czasach młodości wielkiego astronoma była jego kościołem parafialnym. Rzeźba została wykuta w białym kamieniu w 1766 roku przez krakowskiego artystę Wojciecha Rojowskiego. Posadowiona na wysokim cokole z czarnego marmuru, który opatrzono łacińską inskrypcją, przedstawia Kopernika odzianego w strój przypominający antyczną togę. Popiersie oceniane było od początku jako mało udane pod względem artystycznym, ma jednak olbrzymią wartość historyczną, jest bowiem w istocie pierwszym pomnikiem poświęconym toruńskiemu astronomowi.
Popiersie ufundował książę Józef Aleksander Jabłonowski (1711-1777), polski magnat i uczony, założyciel działającego do dzisiaj w Lipsku towarzystwa naukowego Societas Jablonoviana. Książę propagował z dużym zaangażowaniem dorobek Kopernika i zabiegał o wycofanie jego najważniejszego dzieła, De revolutionibus, z kościelnego indeksu ksiąg zakazanych. Zamiarem fundatora było, aby wykonana na jego zlecenie rzeźba stanęła przy północnej pierzei Rynku Staromiejskiego. Stało się jednak inaczej. Rada miasta oceniła popiersie jako przeciętne pod względem formy i nienadające się do publicznej ekspozycji. Nie można wykluczyć, że pewien wpływ na taką opinię miała treść napisu na cokole, podkreślającego polskość astronoma i zawierającego merytoryczne nieścisłości (np. błędną datę urodzin).
Ufundowany przez księcia Józefa Jabłonowskiego wizerunek toruńskiego astronoma dość długo, bo przez okres kilkudziesięciu lat, przechowywano w podziemiach ratusza. Prawdopodobnie za przeniesieniem go do wnętrza staromiejskiej fary stał ks. Stanisław Staszic, wybitny działacz oświeceniowy i prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, najszacowniejszej polskiej instytucji naukowej w początku XIX wieku. Staszic przebywał w Toruniu w 1809 roku, gdy miasto było tymczasową siedzibą Rady Stanu Księstwa Warszawskiego. To właśnie z jego inicjatywy Rada podjęła wówczas uchwałę o budowie pomnika upamiętniającego toruńskiego uczonego. Wiadomo na pewno, że rzeźba Rojowskiego musiała znaleźć się w kościele świętojańskim przed 1812 rokiem, kiedy to podziwiał ją w tym miejscu polski pisarz i historyk, Julian Ursyn Niemcewicz. Popiersie ustawiono początkowo przy filarze wieży w południowej nawie świątyni. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku trafiło na ścianę boczną tzw. kaplicy kopernikańskiej, w której umieszczono również renesansowe epitafium poświęcone astronomowi oraz średniowieczną chrzcielnicę pamiętającą moment chrztu Kopernika.
Obrazy
